Als frequent bezoeker van arthouse- of filmhuisfilms stoor ik mij al langer aan het schrijvend gedrag van sommige filmrecensenten. Ik heb namelijk regelmatig het gevoel dat filmrecensenten zich overdreven negatief uitlaten over sommige films. Dat ik daarmee niet alleen sta, maakte M. Night Shyamalan al lang geleden onomwonden duidelijk met zijn film 'Lady in the Water' (2006), waarin een filmcriticus binnen het verhaal opzettelijk wordt weggezet als een naargeestige persoonlijkheid.
Valkuilen waardoor opbouwende kritiek verwordt tot potentiële laster.
Deze terugkerende ergernis over naar mijn idee onterechte negatieve recensies leidde tot onderstaande cine-analyse. Intuïtief heb ik blijkbaar al die jaren aangevoeld dat mijn ergernis niet zomaar uit de lucht kwam vallen. Want wat blijkt? Er liggen enkele zeer karakteristieke valkuilen op de loer voor filmrecensenten en hun recensies. Valkuilen waardoor opbouwende kritiek helaas verwordt tot potentiële laster. Valkuilen ook die het objectiviteitsgehalte van een recensie grotendeels teniet kunnen doen. Ik heb mij voor deze analyse met name georiënteerd op arthousefilms en -recensies. Dat wil zeggen relatief inhoudelijke films, zoals die meestal worden vertoond binnen het filmhuis.
1. Negatieve recensies voegen eerder iets toe aan de context.
Het ligt in de culturele aard van onze westerse maatschappij dat negatief nieuws op de één of andere manier een stuk beter beklijft dan positief nieuws. Het is alsof negatieve typeringen iets toevoegen aan de context van een bepaald onderwerp, terwijl positieve typeringen 'slechts' tot een bevestiging van deze context leiden. Negatieve berichtgeving vormt niet toevallig het merendeel van onze nieuwsgaring.
Het is als bekommentariërend schrijver gemakkelijker om iets toe te voegen aan een context als je deze context beschrijft als matig of slecht, dan wanneer je deze context beschrijft als prima of uitstekend. In het eerste geval richten de imaginaire schijnwerpers zich met name op jou en in het tweede geval 'slechts' op het onderwerp van jouw discussie. Wanneer er bovendien met enige regelmaat recensies van jou worden verwacht, dan word je vanwege inspiratiegebrek wellicht gemakkelijker verleid tot het uitlichten van bepaalde negatieve aspecten. Dit cultureel-maatschappelijk mechanisme lijkt daarom ten grondslag te liggen aan de allerbelangrijkste valkuil van recensenten.
2. Uitdragen van intellect en welsprekendheid kan uitmonden in overdrijving.
Onder de druk van het regelmatig publiceren van recensies, is de verleiding groter om te gaan overdrijven. Hoe overstijg je anders jouw eerdere werk? Tenminste dat is wat ik mij voorstel dat veel recensenten zichzelf onbewust afvragen. Je wilt toch elke keer weer origineel uit de hoek komen. Helemaal als jouw recensie het karakter van een vlotte column heeft.
Daarnaast is het in bepaalde milieus sowieso 'bon ton' om jezelf te verheffen (vaak ten koste van een ander) door intellectuele analyses te delen en door het doen van eloquente uitspraken. Met jouw intellect en welsprekendheid verhef je jezelf in zekere zin boven het onderwerp in kwestie. Als bekommentariërend schrijver zullen weinigen hiervoor volstrekt immuun zijn. Ikzelf probeer mij hiervan terdege bewust te zijn, om niet onverhoopt in overdrijving uit te monden. In tegenstelling tot het eerder beschreven cultureel-maatschappelijk mechanisme, lijkt dit mechanisme echter eerder karakter- of persoonsgebonden. Met name de combinatie van de eerste twee beschreven valkuilen vormt een berucht duo, die elke regisseur vreest.
3. Interpretatie en smaak vallen in beginsel buiten elke objectieve recensie.
De beleving van een film is bovenal een kwestie van interpretatie en smaak. Laat verschillende mensen dezelfde film zien en je krijgt niet zelden verschillende interpretaties en belevingen teruggekoppeld. Veel hiervan valt terug te voeren op verschillen in persoonlijke ervaring en geschiedenis van mensen. Interpretatie en smaak behoren daarom in beginsel buiten elke objectieve recensie te worden gehouden. Immers je kunt nu eenmaal moeilijk spreken voor iemand anders en bovendien geldt nog altijd het gouden adagium 'over smaak valt niet te twisten'.
Derhalve bestaan er wat mij betreft zelden valide redenen om een film te recenseren op grond van interpretatie of smaak. Toch vormt dit binnen de wereld van filmrecensenten helaas nog geen uitzondering. Interpretatie en smaak behoren sec vanuit professionele overwegingen uitgesloten te worden van elke objectieve recensie. De uitsluiting van interpretatie en smaak van elke objectieve recensie zou een standaard protocol moeten vormen, door iedere recensent gerespecteerd.
4. De neiging om films in een context of in een hokje te willen plaatsen.
Het is niet meer dan menselijk om gebeurtenissen in een bepaalde context of in een hokje te willen plaatsen. Omdat ook filmrecensenten niets menselijks vreemd is, is het niet onwaarschijnlijk dat deze eigenschap ertoe kan leiden dat zgn. atypische films gemakkelijker slachtoffer worden van bovenstaande top 3 van valkuilen. Immers, hoe verder een film buiten de belevingswereld van een bepaalde recensent valt, hoe groter het gevaar dat deze recensent instinctief beweegt richting zijn of haar karakteristieke valkuilen. Deze zgn. vertrouwde valkuilen bieden een recensent dan onbewust tenminste nog enige duiding.
Daarnaast rijst bij mij het sterke vermoeden dat inhoudelijk kopieergedrag van recensenten onderling met name aan deze valkuil ontspringt. Opvallend feit is dat met name bepaalde atypische films soms over een brede linie van recensenten met grotendeels eendere kritieken worden 'beloond'.
5. Grove onderschatting van hun rol als cine-influencer.
In het algemeen onderschatten filmrecensenten de invloed van hun recensies op het nationale filmbezoek. Vanuit de perceptie van bescheidenheid zou dit kunnen worden opgevat als een goede eigenschap. Binnen deze context is dit echter bepaald niet wat ik hiermee bedoel te zeggen.
Het al dan niet aanbevelen van een bepaalde film heeft namelijk substantiële implicaties voor de bezoekersaantallen van zowel film als filmhuis. Ik ervaar met enige regelmaat dat ronduit uitstekende scenario's bedroevende bezoekersaantallen oogsten. Het verbaast mij dan vervolgens meestal niet dat ik meerdere recensies lees die, vanwege eerder benoemde karakteristieke valkuilen, het verhaal weinig positief benaderen. Opbouwende kritieken zijn dan helaas verworden tot potentiële laster, waarmee de recensent niemand enige dienst bewijst.
Aanbevelingen.
Tenslotte wil ik deze cine-analyse graag positief afsluiten met een suggestie aan alle filmrecensenten. Loop jouw recensies vooraf eens door op bovenstaande typische valkuilen. Kunnen jouw recensies deze toets der kritiek doorstaan, dan vormen jouw recensies ongetwijfeld wel die opbouwende kritieken, die absoluut de moeite waard zijn om te publiceren!
Geschreven door: Art Huiskes - onderzoeksjournalist & filmliefhebber